પૃથ્વીની ગતિ

પૃથ્વીની ગતિઓ અને તેની અસરો

GPSC ભૂગોળ સિરીઝ - પ્રકરણ ૨

૧. ધરીભ્રમણ (Rotation)

પૃથ્વી પોતાની કાલ્પનિક ધરી પર પશ્ચિમથી પૂર્વ દિશામાં ફરે છે, જેને ધરીભ્રમણ કહેવામાં આવે છે.

• સમયગાળો: ૨૩ કલાક, ૫૬ મિનિટ અને ૪.૦૯ સેકન્ડ (નક્ષત્ર દિવસ).
• ઝડપ: વિષુવવૃત્ત પર સૌથી વધુ (૧૬૭૦ કિમી/કલાક). ધ્રુવો પર આ ઝડપ શૂન્ય હોય છે.
• પ્રકાશવર્તુળ (Circle of Illumination): જે રેખા પૃથ્વીના પ્રકાશિત અને અપ્રકાશિત ભાગને અલગ પાડે છે.

ધરીભ્રમણની અસરો (Effects):

• દિવસ અને રાતનું થવું.
• પૃથ્વીના આકારમાં ફેરફાર (ધ્રુવો પાસે ચપટી અને વિષુવવૃત્ત પર ફૂલેલી).
• કોરિઓલિસ બળ (Coriolis Force): પવનો અને સમુદ્રના પ્રવાહોની દિશામાં ફેરફાર.
• સૂર્ય, ચંદ્ર અને તારાઓ પૂર્વથી પશ્ચિમ તરફ ગતિ કરતા દેખાય છે.

૨. પરિક્રમણ (Revolution)

પૃથ્વી પોતાની કક્ષામાં સૂર્યની આસપાસ લંબગોળ માર્ગે ફરે છે, જેને પરિક્રમણ કહે છે.

• સમયગાળો: ૩૬૫ દિવસ, ૫ કલાક, ૪૮ મિનિટ અને ૪૬ સેકન્ડ.
• ઝડપ: સરેરાશ ૨૯.૮ કિમી/સેકન્ડ (આશરે ૧,૦૭,૦૦૦ કિમી/કલાક).
• લીપ વર્ષ: દર ૪ વર્ષે વધારાના ૬ કલાક મળીને એક દિવસ (૨૯ ફેબ્રુઆરી) ઉમેરાય છે.

પરિક્રમણની અસરો (Effects):

• ઋતુ પરિવર્તન (Seasons Change).
• દિવસ અને રાતની લંબાઈમાં વધારો-ઘટાડો થવો.
• કર્કવૃત્ત અને મકરવૃત્ત પર સૂર્યના કિરણોનું લંબ પડવું.

૩. પૃથ્વીનું નમન (Axial Tilt)

પૃથ્વી પોતાની ધરી સાથે ૨૩.૫° નો ખૂણો અને પોતાની કક્ષા (Orbital Plane) સાથે ૬૬.૫° નો ખૂણો બનાવે છે.

નમનની અસર: જો પૃથ્વી નમેલી ના હોત, તો સમગ્ર પૃથ્વી પર દિવસ-રાત હંમેશા સરખા હોત અને ઋતુઓ બદલાત નહીં.

૪. મહત્વની ખગોળીય સ્થિતિઓ (GPSC Point of View)

ઘટના	તારીખ	વિગત
ઉત્તરાયણ (Summer Solstice)	૨૧ જૂન	સૂર્ય કર્કવૃત્ત પર લંબ. ઉત્તર ગોળાર્ધમાં સૌથી લાંબો દિવસ.
દક્ષિણાયન (Winter Solstice)	૨૨ ડિસેમ્બર	સૂર્ય મકરવૃત્ત પર લંબ. દક્ષિણ ગોળાર્ધમાં સૌથી લાંબો દિવસ.
વિષુવ (Equinox)	૨૧ માર્ચ / ૨૩ સપ્ટેમ્બર	સૂર્ય વિષુવવૃત્ત પર લંબ. સમગ્ર પૃથ્વી પર દિવસ-રાત સરખા.
અપસૂર (Aphelion)	૪ જુલાઈ	પૃથ્વી સૂર્યથી સૌથી દૂર (૧૫.૨ કરોડ કિમી).
ઉપસૂર (Perihelion)	૩ જાન્યુઆરી	પૃથ્વી સૂર્યની સૌથી નજીક (૧૪.૭ કરોડ કિમી).

તૈયાર કર્તા: GPSC Geography Excellence Group | ૨૦૨૫