સંસદમાં મહિલા અનામત બિલ પસાર

નારી શક્તિ વંદન અધિનિયમ

• બંધારણ (એકસો અઠ્ઠાવીસમો સુધારો) ખરડો, 2023 જે લોકસભા, રાજ્ય વિધાનસભાઓ અને દિલ્હી વિધાનસભામાં મહિલાઓ માટે કુલ બેઠકોમાંથી એક તૃતીયાંશ બેઠકો અનામત રાખવાની જોગવાઈ કરે છે, તે સંસદના બંને ગૃહો દ્વારા પસાર કરવામાં આવ્યું છે.
• નારી શક્તિ વંદન અધિનિયમ તરીકે ઓળખાતું મહિલા આરક્ષણ બિલ 21 સપ્ટેમ્બર 2023 ના રોજ રાજ્યસભા દ્વારા પસાર કરવામાં આવ્યું હતું.
• સંસદના બંને ગૃહોના કુલ 132 સભ્યોએ મહિલા અનામત બિલ પર ચર્ચામાં ભાગ લીધો હતો.
• હાલમાં લોકસભામાં કુલ 542 સભ્યો છે, જેમાંથી 78 (14.39 ટકા) મહિલા સભ્યો છે.
• રાજ્યની વિધાનસભાઓમાં સરેરાશ 9% સભ્યો મહિલાઓ છે.
• બંધારણના અનુચ્છેદ 243D અને 243T હેઠળ પંચાયતો અને નગરપાલિકાઓમાં મહિલાઓ માટે અનામતની જોગવાઈ છે.

બિલની વિશેષતાઓ:

• તે લોકસભા અને રાજ્યની વિધાનસભાઓમાં મહિલાઓ માટે તમામ બેઠકોમાંથી એક તૃતીયાંશ બેઠકો અનામત રાખશે.
• લોકસભા અને રાજ્ય વિધાનસભાઓમાં અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિ માટે અનામત રાખવામાં આવેલી કુલ બેઠકોમાંથી એક તૃતીયાંશ બેઠકો મહિલાઓ માટે અનામત રહેશે.
• દરેક સીમાંકન પ્રક્રિયા પછી મહિલાઓ માટે અનામત બેઠકો બદલવામાં આવશે.
• આ સુધારો અધિનિયમ લાગુ થયા બાદ મહિલાઓ માટે અનામત 15 વર્ષ માટે રહેશે. જો કે, તે સંસદ દ્વારા નિર્ધારિત કાયદા દ્વારા નિર્ધારિત તારીખ સુધી ચાલુ રહેશે.

અનામત ક્યારે લાગુ થશે?

• વસ્તી ગણતરી અને સીમાંકન પ્રક્રિયા પૂર્ણ થયા બાદ જ અનામતનો અમલ કરવામાં આવશે.
• 2026માં સીમાંકન પરનો પ્રતિબંધ હટાવવામાં આવે તેવી શક્યતા છે.
• મહિલા અનામત બિલ 2029 પછી જ લાગુ થવાની શક્યતા છે.

તે 2008 ના મહિલા આરક્ષણ બિલથી કેવી રીતે અલગ છે?

• 2008ના બિલમાં દરેક રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશમાં લોકસભાની એક તૃતીયાંશ બેઠકો મહિલાઓ માટે અનામત રાખવાનો પ્રસ્તાવ હતો.
• 2023 બિલ લોકસભાની કુલ બેઠકોના એક તૃતીયાંશ અનામતની માંગ કરે છે.
• 2008ના બિલમાં દરેક સામાન્ય ચૂંટણી પછી સંસદ/વિધાનસભામાં અનામત બેઠકોના રોટેશનની દરખાસ્ત કરવામાં આવી હતી.
• 2023 બિલમાં દરખાસ્ત કરવામાં આવી હતી કે દરેક સીમાંકન કવાયત પછી જ રોટેશનની કવાયત હાથ ધરવામાં આવશે.