પૃથ્વીની આંતરિક સંરચના

ભૂસ્તરશાસ્ત્ર અને ભૂકંપીય મોજાંના આધારે વિશ્લેષણ

પૃથ્વીના કેન્દ્ર સુધીની ઊંડાઈ ૬,૩૭૧ કિમી છે. માનવી પ્રત્યક્ષ રીતે માત્ર થોડા કિમી સુધી જ જોઈ શક્યો છે, તેથી આંતરિક રચનાની જાણકારી **ભૂકંપીય મોજાં (P અને S Waves)** ના આધારે મળે છે.

૧. મૃદાવરણ (Crust)

• ઊંડાઈ: ૦ થી ૩૦ કિમી (સરેરાશ). પર્વતો નીચે ૭૦ કિમી અને સમુદ્ર નીચે ૫ કિમી.
• SIAL: ઉપરનું પડ (સિલિકા + એલ્યુમિનિયમ) - ગ્રેનાઈટ ખડકો.
• SIMA: નીચેનું પડ (સિલિકા + મેગ્નેશિયમ) - બેસાલ્ટ ખડકો.
• ઘનતા: ૨.૭ થી ૩.૦ g/cm³.

૨. મધ્યસ્તર (Mantle)

• ઊંડાઈ: ૩૦ કિમી થી ૨,૯૦૦ કિમી.
• એસ્થેનોસ્ફિયર: ઉપરના ૪૦૦ કિમીનો ભાગ જે અર્ધ-પ્રવાહી (Semi-liquid) છે. મેગ્મા અહીંથી જ બહાર આવે છે.
• કદ: પૃથ્વીના કુલ કદનો ૮૩% ભાગ અને દળનો ૬૭% ભાગ ધરાવે છે.

૩. ભૂગર્ભ (Core)

• ઊંડાઈ: ૨,૯૦૦ કિમી થી ૬,૩૭૧ કિમી.
• NIFE: નિકલ (Ni) અને લોખંડ (Fe) ના બનેલા હોવાથી આ નામ અપાયું છે.
• બે ભાગ:
  • બાહ્ય ભૂગર્ભ: પ્રવાહી અવસ્થામાં (જે પૃથ્વીનું ચુંબકીય ક્ષેત્ર બનાવે છે).
  • આંતરિક ભૂગર્ભ: ઘન અવસ્થામાં (અતિશય દબાણને કારણે).

મહત્વની અસંબદ્ધતાઓ (Discontinuities)

જ્યારે ભૂકંપીય મોજાંની ગતિમાં અચાનક ફેરફાર થાય, તે વિસ્તારને અસંબદ્ધતા કહે છે. GPSC માં આ જોડકાં સ્વરૂપે પૂછાય છે:

• કોનરાડ (Conrad): ઉપલું ક્રસ્ટ અને નીચલું ક્રસ્ટ વચ્ચે.
• મોહોરોવિસિક (Mohorovicic): ક્રસ્ટ અને મેન્ટલ વચ્ચે.
• રેપેટી (Repetti): ઉપલું મેન્ટલ અને નીચલું મેન્ટલ વચ્ચે.
• ગુટેનબર્ગ (Gutenberg): મેન્ટલ અને ભૂગર્ભ વચ્ચે.
• લેહમેન (Lehmann): બાહ્ય ભૂગર્ભ અને આંતરિક ભૂગર્ભ વચ્ચે.

રાસાયણિક તત્વોનું પ્રમાણ

સમગ્ર પૃથ્વીમાં (Whole Earth)	પૃથ્વીના પોપડામાં (Crust)
૧. લોખંડ (Iron) - ૩૫%	૧. ઓક્સિજન - ૪૬%
૨. ઓક્સિજન - ૩૦%	૨. સિલિકોન - ૨૮%
૩. સિલિકોન - ૧૫%	૩. એલ્યુમિનિયમ - ૮%

ભૂગોળ ઈ-બુક | Topic: Earth's Interior | GPSC Focus