Vice President Of India
ઉપરાષ્ટ્રપતિ
ઉપરાષ્ટ્રપતિ વિશેનો સંક્ષિપ્ત અભ્યાસ
નીચે ગુજરાતીમાં પૂરો વ્યવસ્થિત સંકલન છે — ઉપરાષ્ટ્રપતિનો ઉદ્ઘાટન, નિયમો, લાયકાતો, ચુંટણી પ્રક્રિયા, અધિકારો અને ઈતિહાસીક યાદી.
ભારતમાં ઉપરાષ્ટ્રપતિનો હોદ્દો અમેરિકાના બંધારણમાથી લેવામાિયો છે. ઉપરાષ્ટ્રપતિનું પદ એ દેશમાં રાષ્ટ્રપતિ પદ પછીનું બીજા ક્રમનું સૌથી મહત્વનું પદ છે. ઉપરాష్ట్రપતિ એ સંઘની કારોબારીનો એક ભાગ છે.
આ અનુચ્છેદમાં ભારતના એક ઉપરાષ્ટ્રપતિ રહેશે તેવી જોગવાઇ છે.
આ અનુચ્છેદ મુજબ ઉપરાષ્ટ્રપતિ હોદ્દાની રૂએ રાજ્યસભાના સભાપતિ બને છે.
અનુચ્છેદ 89 (1) માં પણ લખ્યું છે કે ઉપરાષ્ટ્રપતિ હોદ્દાની રૂએ રાજ્યસભાના સભાપતિ બનશે.
અનુચ્છેદ 97 - રાજ્યસભા ના સભાપતિના પગાર-ભથ્થા સંસદ નક્કી જ કરશે. પણ અનુચ્છેદ 64 અનુસાર જ્યારે ઉપરાષ્ટ્રપતિ રાષ્ટ્રપતિ તરીકે કાર્ય કરશે ત્યારે તેમને રાજ્યસભાના સભાપતિ તરીકેના પગાર-ભથ્થા મળશે નહીં.
અનુચ્છેદ 65(1) – રાષ્ટ્રપતિના રાજીનામા/મૃત્યુ/પદભ્રંશ કે બીજા કારણે રાષ્ટ્રપતિ પદ ખાલી પડે ત્યારે નવા રાષ્ટ્રપતિનું ચૂંટાય ત્યાં સુધી ઉપરાષ્ટ્રપતિ રાષ્ટ્રપતિ તરીકે કાર્ય કરશે.
અનુચ્છેદ 65(2) – જો ગેરહાજરી/માંદગી ઇત્યાદિ કારણોસર રાષ્ટ્રપતિ કાર્ય કરી શકતા ન હોય તો ઉપરાષ્ટ્રપતિ તેમના કાર્યો કરશે. જો રાષ્ટ્રપતિ ફરી હોદ્દો સંભાળવા તૈયાર થાય તો ઉપરાષ્ટ્રપતિ તેમને સ્થાન પરથી મુક્ત કરશે.
અનુચ્છેદ 65(3) – જ્યારે ઉપરાષ્ટ્રપતિ રાષ્ટ્રપતિ તરીકે કાર્ય કરે ત્યારે તેમને રાષ્ટ્રપતિની તમામ સત્તાઓ મળી જાય છે અને પગાર-ભથ્થા સંસદ નક્કી કરશે.
નોંધ: રાષ્ટ્રપતિનો કાર્યકાળ પૂર્ણ થાય ત્યારે નવા રાષ્ટ્રપતિ પોતાની સત્તા લેવાથી પહેલાં જુના રાષ્ટ્રપતિ જ તેમના હોદ્દા પર રહેશે — આ સ્થિતિમાં ઉપરાષ્ટ્રપતિ રાષ્ટ્રપતિ બનશે નહીં.
અનુચ્છેદ 66(1) — સંસદના બંને ગૃહોના તમામ સભ્યો ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચુંટણીમાં મતદાન કરે છે. પ્રમાણસર પ્રતિનિધિત્વ અનુસાર ક્રમિક મતપદ્ધતિથી અને ગુપ્ત મતદાન દ્વારા ચુંટણી થાય છે.
અનુચ્છેદ 66(2) — ઉપરાષ્ટ્રપતિ લોકસભા/રાજ્યસભા/વિધાનસભા કે વિધાન પરિષદનો સભ્ય ન હોવો જોઈએ. જો કોઇ સભ્ય ઉપરાષ્ટ્રપતિ બનશે તો તેને પોતાની બેઠક ખાલી કરવી પડશે.
અનુચ્છેદ 66(3) — લાયકાત: (ક) ભારતનો નાગરિક હોવો જોઈએ; (ખ) ઉંમર ઓછામાં ઓછા 35 વર્ષ; (ગ) રાજ્યસભામાં સભ્ય તરીકે ચૂંટાવાની લાયકાત ધરાવે.
અનુચ્છેદ 66(4) — લાભનો પદ ધરાવતી વ્યક્તિ ઉપરાષ્ટ્રપતિ બની શકે નહીં. (અહિ લાભના પદમાં રાષ્ટ્રપતિ, ઉપરાષ્ટ્રપતિ, રાજ્યપાલ અને કેન્દ્ર/રાજ્ય મંત્રીઓનો સમાવેશ નથી.)
અનુચ્છેદ 67 – ઉપરાષ્ટ્રપતિનો હોદ્દાની મુદત તે વ્યક્તિએ હોદ્દો સંભાળવાની તારીખથી 5 વર્ષ રહેશે.
(ક) ઉપરાષ્ટ્રપતિ રાષ્ટ્રપતિને સંબોધીને પોતાનું રાજીનામું આપે છે.
(ખ) 14 દિવસની નોટીસ પાઠવીને ઉપરાષ્ટ્રપતિને દૂર કરવા માટેનો પ્રસ્તાવ માત્ર રાજ્યસભામાં લાવી શકાય. રાજ્યસભામાં આ પ્રસ્તાવ પૂર્ણ બહુમતિ (કુલ સભ્યના 50% મત)થી પસાર થાય અને લોકસભાની સહમતિ મળે તો ઉપરાષ્ટ્રપતિ હટી જશે.
(ગ) ઉપરાષ્ટ્રપતિની મુદત પૂરી થવા છતાં નવા ઉપરાષ્ટ્રપતિ જ્યારે સુધી હોદ્દો સંભાળશે નહીં ત્યાં સુધી તેઓ પોતાના હોદ્દા પર જ રહેશે.
અનુચ્છેદ 68(1) – ઉપરાષ્ટ્રપતિનો કાર્યકાળ પૂર્ણ થાય તે પહેલા નવા ઉપરાષ્ટ્રીયની ચુંટણી થવી જોઈએ.
અનુચ્છેદ 68(2) – ઉપરાષ્ટ્રપતિના મૃત્યુ/રાજીનામા/પદભ્રંશ અથવા અન્ય કારણથી ખાલી થતું હોય તો તરત જ ચુંટણી કરી નવી મુદત 5 વર્ષની રહેશે.
ઉપરાષ્ટ્રપતિને તેમના હોદ્દાના શપથ રાષ્ટ્રપતિ અથવા તેમના નિમેલ વ્યક્તિ દ્વારા આપવામાં આવે છે.
ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચુંટણી સંબંધિત તમામ વિવાદોની તપાસ અને નિર્ણય લેવાની સત્તા સર્વોચ્ચ અદાલતની છે અને આ નિર્ણય અંતિમ રહે છે.
રાષ્ટ્રપતિ અને ઉપરાષ્ટ્રપતિ ચુંટણી અધિનિયમ-1952માં ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચુંટણી માટે ખાસ જોગવાઇ છે: ઉમેદવાર માટે મતદારમંડળના કોઈપણ 20 સભ્યોએ નામનું પ્રસ્તાવ મુકવું અને બીજાં 20 સભ્યોએ સમર્થન આપવું જોઈએ. દરેક ઉમેદવાર રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયામાં રૂ.15,000 ની સિક્યોરિટી ડિપોઝિટ ભરશે.
ઉપરાષ્ટ્રપતિ પેન્શન એક્ટ-1997 હેઠળ તેમને પગારનું અડધું પેન્શન મળે છે.
બનાવટી નોંધ: બંધારણના મૂળરૂપમાં ચુંટણી સંયુક્ત બેઠકમાં થતી હતી, પણ વર્ષ 1961ના 11માં બંધારણીય સુધારા દ્વારા આ પ્રથા દૂર થઇ ગઈ.
અત્યારે સુધીના ઉપરાષ્ટ્રપતિઓ
- ડૉ. સર્વપલ્લી રાધાકૃષ્ણન – 1952-1962
- ડૉ. જાકીર હુસેન – 1962-1967
- વી.વી. ગીરી – 1967-1969
- ગોપાલ સ્વરૂપ પાઠક – 1969-1974
- બી.ડી. જટ્ટી – 1974-1979
- જસ્ટીસ મો. હિદાયતુલ્લા – 1979-1984
- આર. વેંકટરામન – 1984-1987
- ડૉ. શંકર દયાલ શર્મા – 1987-1992
- કે.આર. નારાયણન – 1992-1997
- કૃષ્ણકાંત – 1997-2002
- ભૈરોસિંહ શેખાવત – 2002-2007
- મોંહમદ હામિદ અનસારી – 2007-2017
- વૈંકૈયા નાયડુ – 2017-હાલ સુધી
IMP FACTS
- પ્રથમ ઉપરાષ્ટ્રપતિ – ડૉ. સર્વપલ્લી રાધાકૃષ્ણન
- બે વખત ઉપરાષ્ટ્રપતિ બનનાર – ડૉ. સર્વપલ્લી રાધાકૃષ્ણન અને મોંહમદ હામિદ અનસારી
- સૌથી ઓછા સમય માટે આવેલા – વી.વી. ગીરી
- જે ઉપરാഷ്ട്രપતિ રાષ્ટ્રપતિ પણ રહ્યા: ડૉ. રાધાકૃષ્ણન, ડૉ. જાકીર હુસેન, વી.વી. ગીરી, આર. વેંકટરામન, ડૉ. શંકર દયાલ શર્મા, કે.આર. નારાયણન
- વી.વી. ગીરી અને બી.ડી. જટ્ટી તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન રાષ્ટ્રપતિનું મૃત્યુ થતાં રાષ્ટ્રપતિના હોદ્દા સંભાળ્યા.
- મો. હિદાયતુલ્લા — કાર્યારત રાષ્ટ્રપતિ, સોપ્રીમ કોર્ટના મુખ્ય ન્યાયાધીષ અને ઉપરાષ્ટ્રપતિ રહેવા માટે પ્રસિદ્ધ છે.
0 Comment
Post a Comment